Emotioneel bezoek van verzetsfamilie Meta Gerritsen-Lever aan Sneek

In de namiddag van 4 mei 2022 bezoekt Meta Gerritsen-Lever nog eenmaal haar toenmalige ouderlijk huis aan het Kleinzand nummer 18 in Sneek, waar nu het Fries Scheepvaartmuseum is gevestigd. Op deze plaats vond in de nacht van 16 op 17 november 1943 een dramatische gebeurtenis plaats: de Sicherheitsdienst viel het huis van de familie Lever binnen. Wat zich die donkere nacht afspeelde en wat er daarna met de verzetsfamilie is gebeurd, mogen we nooit vergeten. Een verslag van hun bezoek aan Sneek, 79 jaar na dato.

Donkere nacht 

In de nacht van 16 op 17 november 1943 doet de SD een overval op het hoofdkwartier aan het Kleinzand 18. De SD krijgt assistentie van de Sneker politiechef Overzet. Op het moment dat de SD de inval doet, zijn moeder Berendiena Lever-Niemeijer en haar jongste zoon Henk niet thuis. Vader Hendrik Jakob Lever, zoon Jan en dochter Meta hebben die nacht ‘maar’ drie gasten: Piet Faber, zijn verloofde Joukje Elgersma en het Joodse meisje Rozet (‘Rosa’) IJzerman. 

Als de Duitsers bij de trap oprennen zien Jan Lever en Piet Faber nog kans om via de daken het Kleinzand te verlaten. In het huis van de Levers worden ondertussen de kamers doorzocht. Vader Hendrik Jakob Lever en dochter Meta worden gevangengenomen. Hetzelfde lot ondergaan Rozet en Joukje. 

De vier arrestanten worden eerst naar het Sneker politiebureau overgebracht en komen dan terecht in het Huis van Bewaring te Leeuwarden. Meta en Joukje worden na zes dagen vrijgelaten. Rosa IJzerman wordt beestachtig mishandeld door sadist Gründman. 

Dachau

Na tien dagen cel wordt Rosa afgevoerd naar Kamp Westerbork, om later op transport gesteld te worden naar een concentratiekamp. Hier wordt ze vermoordt. Hendrik Jakob Lever gaat op transport naar Kamp Vught. Van daaruit wordt hij naar concentratiekamp Dachau getransporteerd. In Dachau overlijdt hij op 8 maart 1945 als gevolg van uitputting. 

Ook de beide broers van Meta Lever moeten het verzet tegen de Duitsers bekopen met hun leven. Jan Lever overlijdt op 21 juli 1944 na een vuurgevecht met de Duitsers te Eenum en zijn broer Hendri wordt op 18 augustus 1944 geëxecuteerd in Vught. Moeder en dochter Meta zijn de enige overlevenden van het verzetsgezin Lever. 

Op 4 mei jongstleden in de namiddag bezoekt Meta Gerritsen-Lever samen met haar zoon Gerard en schoondochter Marianne haar ouderlijk huis, Kleinzand nummer 18, tegenwoordig deel van het Fries Scheepvaartmuseum. En petit comité worden zij ontvangen door burgemeester Jannewietske de Vries, haar partner Henk Deinum (zoon van verzetsman Hans Deinum), FSM-directeur Hester Postma, Sietse Wierda, stadsgids, Lucienne van der Meulen, regisseuse theatervoorstelling ‘Door het donker’ en Henk van der Veer, journalist. Later die middag is er nog een korte ontmoeting met Dick Brouwer jr., zoon van verzetsman Dick Brouwer.  Met een “zo daar waren we al, ik lijk de koningin wel”, stapt Meta Lever even na de klok van vier uur over de drempel van het Fries Scheepvaartmuseum. Het eerder genoemd gezelschap ontvangt Meta Gerritsen-Lever en haar kinderen dan ook met alle egards.

Best spannend

De familie Gerritsen-Lever heeft eerder op de middag een bezoek aan het graf en oorlogsmonument van de familie gebracht. Meta Lever oogt broos en fier tegelijkertijd. Zoon Gerard vertelt dat de dagen voorafgaand aan dit bezoek toch best spannend zijn geweest. Een diepgaand interview met zijn inmiddels 94-jarige moeder over haar leven zal niet meer gaan. Toch is Meta Lever deze middag helder en zeker als wij haar foto’s voorleggen. Ze weet praktisch alle namen van de geportretteerden te noemen. Opvallend is dat op een groepsfoto die meteen na de Tweede Wereldoorlog is genomen de vader van Henk Deinum en Meta Lever naast elkaar staan. Nu zit Meta naast de zoon van Hans Deinum en vertelt wat ze kwijt wil. Deinum jr. is zichtbaar ontroerd als hij het verhaal achter de foto van de hoogbejaarde verzetsvrouw hoort. 

Beladen plek

Na de koffie loopt Meta Lever achter haar rollator naar de gang van haar voormalig ouderlijk huis, waar in de nacht van 16 op 17 november 1943 het oorlogsdrama begon. Daar bij de deur hangt een plaquette die herinnert aan die donkere nacht. De plaquette werd op 5 april 2006 door Meta Lever onthuld. Nu is ze weer terug op deze beladen plek. Het is stil als Meta daar alleen staat. Ze wijst op de plaquette, kijkt om zich heen en loopt dan weer terug de lange gang in. Met de aanwezige lift gaat Meta naar boven en komt uit bij de trap waar bijna 79 jaar geleden de SD’ers naar boven stormden. Op de vraag of zij de trap nog herkent antwoordt Meta: “Oh jazeker hoor, wat een mooie trap, die herken ik nog wel.”

De volgende stop is de tuin van het museum en wel de plaats waar haar boer Jan via een nauwe doorgang tussen de huizen wist te ontsnappen in die bange nacht. Meta vertelt dat de tuin niet bij haar ouderlijk huis hoorde. Hier vertelt ze nu over wat er die nacht gebeurde, bijzonder omdat de generatie van nu de laatsten zijn die het dramatische verhaal uit eerste hand horen.

Geen klappen

Meta: “Wat mij vooral van die nacht is bijgebleven is de angst, het was eng. Zoiets wil je niet meemaken. Ik was nog maar kind. Er werd aangebeld en ze maakten mij wakker. In die grote gang kwamen ze en gingen de trap op. Huppakee. Daarna doorzochten ze ons hele huis. De jongens wisten zich te verbergen. Ze namen ons vieren mee. Ik heb vijf dagen in de cel gezeten. Mijn vader zat ook in een cel, die heb ik niet weer gezien.  Joukje was die nacht bij mij te logeren. Mijn moeder was naar een begrafenis in Groningen. Toen hebben ze Joukje en mij meegenomen, in auto’s. Ze waren wel goed tegen Joukje en mij, we hebben geen klappen gehad. Rosa is ook meegenomen, maar ze zat bij Stegenga ( de familie Lever woonde aan de voorkant van het pand en timmerman Stegenga erachter met zijn gezin, hvdv) in huis. Ik heb haar niet gezien. Ik weet ook niet of zij tegelijkertijd is meegenomen.”

Verlovingsfoto

“Toen zei die Duitser een paar dagen later “Kent u die?” terwijl hij mij een foto zien liet. Het was een verlovingsfoto van Piet en Joukje. Piet was een vriend van mijn broer, samen zaten ze in het verzet. Toen heb ik heel verbaasd gedaan en iets gegild van “Oh, een verlovingsfoto, dat hebben ze mij nooit verteld!” Toen zei de Duitser de volgende dag: “Meta weisst nichts, Meta ist unschuldig. Sie darf nach Hause.” Toen zei ik tegen hem dat ik geen geld had om vanuit Leeuwarden naar huis te gaan. En toen heb ik geld van die Duitser gekregen waarmee ik een treinkaartje en wat brood kon kopen. Toen ik thuiskwam hebben vrienden en buren mij goed opgevangen. Of ik er nog vaak aan denk? Je vergeet het nooit meer. Vanmiddag komt het hele verhaal weer boven.”

Emotie

Zoon Gerard, hij heeft nog vijf zussen en een broer, en schoondochter Marianne begeleiden hun moeder deze middag heel liefdevol. Gerard over het bezoek. “Op een gegeven moment zat moeder in een bepaalde emotie, dat mag en is ook goed. We zullen er ook met haar over napraten. Ik denk dat ze het heel zwaar heeft gehad, maar dat laat ze niet zien. Vooraf vertelde ze aan de buurtzorg en aan mijn zussen dat ze al die verhalen niet meer wil, maar het vanmiddag toch laat gebeuren. Dan komt het weer dichtbij. Aan de andere kant wilde zij het graag meemaken: nog één keer in het huis en de herdenking bij het monument, Het is voor haar een afsluiting, goed om te doen. 

Stilzwijgen

Gerard vervolgt: “Er werd bij ons thuis eigenlijk nooit meer over de oorlog gesproken. Stilzwijgen. Ik herinner mij nog een dodenherdenking, ik was 10 jaar. Toen we thuiskwamen zat ma op de bank en ze huilde. Wij als kinderen wisten niet waarom. Wel hing het fotodrieluik van mijn opa en twee ooms aan de muur. Blijkbaar in de oorlog omgekomen, meer wisten wij niet. Tot 2010, toen is het familieverhaal van de Levers op papier gezet. Maar dat is privé en te persoonlijk. Mijn moeder is later verpleegster geworden en mijn vader werd predikant. Het geloof was allesbepalend voor de familie Lever om in verzet tegen de Duitsers te komen. Onrecht tegen Joden en anderen, daar moest tegen opgetreden worden.”

’s Avonds na het bezoek aan het Kleinzand 18 loopt Meta Gerritsen-Lever met haar zoon Gerard en schoondochter mee in de herdenkingstocht naar het oorlogsmonument, dat ze 72 jaar geleden onthulde als dochter van het zwaar getroffen verzetsgezin Lever. 

Tekst en fotografie: Henk van der Veer